TROUW  Krantenarchief     1 november 1999

door Oscar Fennis

 ‘Met gevangenen werken doe je ook voor je zelf’

‘Met gevangenen werken doe je ook voor je zelf’

Burgers die zich inzetten voor hun medemens in gevangenschap zijn in Nederland al jarenlang een bekend verschijnsel. Ook dominee Arjan Noordhoek trof, toen hij in 1986 aantrad als gevangenispredikant in het huis van bewaring in Utrecht, veel welwillende, maar ongeorganiseerde vrijwilligers aan, die samen met de gedetineerden zijn diensten bijwoonden. Om de communicatie tussen de vrijwilligers te verbeteren riep hij de ‘Werkgroep Kerk en Gevangenis’ in het leven. Drie jaar later ontstond hieruit Stichting Kerken en Gevangenen Utrecht. Zaterdag vierde deze stichting, met een besloten feestje, het tienjarig bestaan.

Drie doelen heeft de stichting: het ondersteunen van pastorale en diakonale hulpverlening in gevangenissen in de provincie Utrecht, het doorbreken van het maatschappelijk isolement van (ex-)gedetineerden en het vergroten van de betrokkenheid van kerken bij het gevangenispastoraat. Dertig vrijwilligers dragen nu bij aan deze pastorale hulpverlening in Nieuwegein en Utrecht.

Noordhoek, tegenwoordig werkzaam in het Utrechtse dr. F.S. Meijersinstituut voor tbs-patiënten en in het Pieter Baancentrum, spreekt met respect over het werk dat ‘zijn’ vrijwilligers hebben verricht. ,,Wekelijks huis en haard verlaten uit solidariteit met onbekenden die toch het een en ander op hun kerfstok hebben; dat vraagt het nodige van je. En ook de verhalen die sommige gedetineerden je toevertrouwen gaan je niet in de koude kleren zitten. Een vrijwilliger moet stevig in z’n schoenen staan om dit werk te kunnen doen.”

Over zijn eigen aandeel in het functioneren van de stichting is hij bescheiden. ,,Ik heb veel te danken aan de erfenis van een van mijn voorgangers, justitiepredikant Ter Haar Romeny. Enkele decennia geleden drukte hij zijn stempel op het gevangenispastoraat door gelovigen uit verschillende gemeenten bij de diensten te betrekken. Om ‘gezicht te geven aan het evangelie’, want niemand gelooft alleen maar verticaal, was zijn overtuiging. Een kerkdienst moet je vieren, en dat kan alleen met anderen. In zijn visie op het gevangenispastoraat staat voeling houden met de samenleving centraal. Die doelstelling probeer ik samen met de vrijwilligers in een christelijk circus in praktijk te brengen.”

Dat dit ‘circus’ zich doorgaans beperkt tot de dienst en een kwartiertje achteraf om contact te leggen met de gedetineerden, is voor Liesbeth Loman, huidig voorzitter van de stichting, geen bezwaar. Lang is het niet: vijftien minuten om kennis te maken, koffie te schenken en te informeren naar gebeurtenissen van de afgelopen week; ziektes, contacten met familie, vrienden, reclassering, enzovoort. Loman waardeert de mogelijkheden in plaats van de onmogelijkheden van dit ‘stief kwartiertje’.

,,Toen ik dit werk net deed, was ik er sterk op gericht om ook in die korte tijd in de diepte te gaan. Het frustreerde me als dat niet lukte. Nu ben ik ook met minder verheven gesprekken tevreden, of ik stuur eens een kaartje als ik weet dat iemand een moeilijke tijd tegemoet gaat.”

Over haar drijfveren om dit werk te doen is ze duidelijk. ,,Criminaliteit hoort bij onze samenleving. Dat moet je erkennen. Maar je moet ook je verantwoordelijkheid nemen in de bestrijding ervan. Betaald of onbetaald. Dat gebeurt nog veel te weinig.”

Over het effect van haar werk maakt ze zich geen illusies. ,,Ik ben er van overtuigd dat de aandacht die wij geven indruk maakt op de bewoners, maar echt helpen kun je ze niet. Als je gedetineerden in die vluchtige ontmoetingen tot modelburgers wilt ompraten, leg je de lat te hoog. Een vrijwilliger kan alleen betrokkenheid tonen, en iets van de buitenwereld laten zien.”

Ook Noordhoek verliest de realitiet niet uit het oog. ,,De mensen over wie we het hebben zitten niet vast voor zweetvoeten. Een paar kerkdiensten effenen niet de weg voor een probleemloze terugkeer in de samenleving. En wat ze op hun geweten hebben laat mij niet koud. Maar ik put mijn energie uit de gedachte dat een mens meer is dan zijn daden, goed of slecht. Ik kan de wetenschap van hun wandaden aan zodra ik de mens achter de gevangene heb leren kennen.”

Ook de gedetineerden zelf inspireren Noordhoek en de vrijwilligers. ,,Het is natuurlijk geen kerkvolk dat ik wekelijks tegenover me heb”, zegt Noordhoek. ,,Maar dat ze komen opdagen zegt mij dat het wel degelijk gelovigen zijn, of ze nu in God geloven of niet. Ze komen om iets goeds te halen. Een kerkdienst bijwonen in de harde en kille wereld van een gevangenis of tbs-kliniek, noem ik een daad van groot geloof. Ze stellen zich voor het oog van mede-gevangenen en personeel kwetsbaar op, daar neem ik mijn pet voor af. Als een gedetineerde de vrijwilligers en mij dan ook nog kan zien als betrouwbare betrokkenen in de traditie van de Betrouwbare Betrokkene met hoofdletters, dan hebben we al veel bereikt.”

Vrijwilligster Loman heeft als ambities de kerken nauwer te betrekken bij de gevangeniskerk en de stichting bij een groter publiek bekend te maken. ,,En nieuwe vrijwilligers werven, niet te vergeten. Wanneer mensen beseffen dat je dit werk net zo goed voor jezelf doet als voor een ander, moet dat laatste niet zo moeilijk zijn.”

© Trouw 2009, op dit artikel rust copyright.